POChP – Informacje ogólne
POChP jest ciągle mało znanym skrótem najczęstszej przewlekłej choroby układu oddechowego, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. POChP to wspólna nazwa dla dwóch od dawna znanych chorób układu oddechowego: przewlekłego zapalenia oskrzeli i rozedmy płuc.
W odróżnieniu od tak powszechnie znanych chorób jak WZW (wirusowe zapalenie wątroby), AIDS (zespół nabytego upośledzenia odporności) czy SARS (zespół ostrej niewydolności oddechowej), POCHP nie wywołuje żaden wirus. Można nabawić się jej niemal wyłącznie na własne życzenie. Główną przyczyną choroby jest bowiem palenie papierosów i szkodliwy wpływ na płuca kilku tysięcy substancji zawartych w dymie tytoniowym.
Z tego powodu na POChP zapadają przede wszystkim (w około 90% przypadków) wieloletni palacze papierosów, ale do czynników ryzyka należy również palenie bierne, praca w środowisku o dużym poziomie zapylenia bądź zadymienia, zanieczyszczenie środowiska, częste infekcje dolnych dróg oddechowych oraz czynniki genetyczne. Na POChP przeważnie chorują mężczyźni po 50 roku życia. Sytuacja ta jest prostą konsekwencją dwóch faktów: 1) do niedawna to mężczyźni przeważnie palili papierosy oraz 2) do rozwoju choroby potrzeba co najmniej kilkunastu lat ekspozycji na czynniki szkodliwe (dym tytoniowy). Jednak jak pokazują najnowsze badania, w ostatnim czasie wśród dotkniętych POChP znacząco wzrasta liczba młodych, niepalących osób, w tym coraz większa liczba kobiet.
POChP jest schorzeniem częstym, a zagrożenie, jakie ze sobą niesie gwałtownie rośnie we wszystkich rozwiniętych krajach na świecie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na POChP cierpi już ponad 600 milionów ludzi na całym świecie, a rocznie umiera z tego powodu około trzech milionów osób. Mimo to szacuje się, że w samej tylko Europie u około 75% osób z objawami POChP nie ustalono jeszcze rozpoznania tej choroby.
Ocenia się, że w Polsce jest około 2 milionów pacjentów cierpiących na POChP (około 5% kobiet i 10% mężczyzn w ogólnej populacji). Schorzenie jest przyczyną znacznej absencji chorobowej spowodowanej zaostrzeniami choroby, inwalidztwa oddechowego i przedwczesnych zgonów. Spowodowane chorobą pogorszenie jakości życia i skrócenie życia wynosi przeciętnie kilkanaście lat. Rocznie z powodu POChP umiera w Polsce około 15 tysięcy osób. Jest to czwarta po chorobach układu krążenia, nowotworach i wypadkach główna przyczyna zgonów w Polsce i jedyna powszechna choroba, w której obserwuje się stale rosnący trend w tej statystyce. Główną przyczyną tego złowrogiego trendu jest znaczne rozpowszechnienie nałogu palenia tytoniu. Drugim istotnym czynnikiem takiego stanu rzeczy jest zazwyczaj późne rozpoznawanie choroby, które powoduje, że leczenie jest kosztowne a jego wyniki ograniczone.
POChP jest chorobą niebezpieczną głównie dlatego, że przez wiele lat rozwija się niemal bezobjawowo. Początek choroby jest trudno uchwytny, ponieważ jej pierwsze objawy nie są szczególnie charakterystyczne. Takie objawy jak przewlekły kaszel, odksztuszanie plwociny i zadyszka podczas wysiłku są przeważnie lekceważone przez pacjentów. Najczęściej kaszel kojarzony jest z faktem palenia papierosów a nie z chorobą. Tymczasem POCHP rozwija się powoli, nieodwracalnie uszkadzając płuca, co w efekcie prowadzi do ich niewydolności.
Kiedy chory zgłasza się do lekarza z powodu uczucia duszności, choroba jest już zazwyczaj tak bardzo zaawansowana, że płucom brakuje ponad połowy rezerw oddechowych. Narastające trudności w oddychaniu stopniowo doprowadzają do ciężkiej niewydolności oddechowej, a w konsekwencji ciężkiego inwalidztwa i w końcu do przedwczesnej śmierci.
POChP jest schorzeniem wymagającym kompleksowej i czasochłonnej terapii z powodu przewlekłego charakteru choroby, nierzadko konieczności długotrwałej hospitalizacji i wreszcie z powodu wyłączenia pacjenta najpierw z życia zawodowego a potem także społecznego. Osoby dotknięte POChP w miarę postępu choroby tracą stopniowo możliwość aktywnego uczestniczenia w życiu codziennym a w końcu również samodzielność. Problemem stają się dla nich tak podstawowe czynności jak chodzenie po schodach, przygotowanie posiłku, kąpiel czy nawet swobodna rozmowa. W ostatniej fazie choroby pacjenci są praktycznie unieruchomieni z powodu silnej duszności i ogólnego wyniszczenia organizmu.
Niestety wykrywalność POChP jest stosunkowo mała i często następuje dopiero w zaawansowanym okresie choroby. W początkowym stadium choroby jedynym rozpoznawalnym objawem jest, często przez pacjentów lekceważony, kaszel. POChP bywa też niejednokrotnie mylona (nawet przez lekarzy) z astmą oskrzelową i jest wówczas nieodpowiednio leczona.
Aby skutecznie walczyć z POChP, należy ją przede wszystkim poprawnie rozpoznawać. Wczesne wykrycie choroby daje szansę zahamowania jej postępu i pozwala zmniejszyć negatywny wpływ schorzenia na pacjenta i jego otoczenie. Najskuteczniejszą metodą zatrzymania postępu choroby jest zaprzestanie przez chorego na POChP palenia papierosów. Późne rozpoznanie powoduje, że leczenie jest kosztowne a jego wyniki ograniczone.
Podstawowym badaniem, które pozwala na wykrycie choroby, nawet w jej wczesnym, skąpoobjawowym okresie jest badanie spirometryczne. Spirometria jest prostym i bezbolesnym badaniem pozwalającym zmierzyć objętości płuc i wielkość przepływu powietrza przez oskrzela. Na podstawie wyniku tego badania można określić ewentualny stopień uszkodzenia płuc a w połączeniu z wywiadem ustalić rozpoznanie POChP i zastosować odpowiednie leczenie.
W celu jak najwcześniejszego wykrycia choroby regularne badania spirometryczne powinny wykonywać co rok osoby z grupy wysokiego ryzyka zachorowania na POChP (palacze papierosów powyżej 40 roku życia) oraz osoby, które mają kontakt z pyłem węglowym, kurzem bawełny, kadmem i cementem, ponieważ substancje te tak samo szkodzą płucom jak dym tytoniowy. Choroba dotyka także osoby z częstymi zapaleniami oskrzeli oraz biernych palaczy.
Leczenie POChP jest kompleksowe i ściśle związane z okresem choroby. Podstawowym celem leczenia jest zapobieganie postępowi choroby. Z dotychczasowych badań wynika, że jedyną metodą zapobiegania stale postępującej obturacji oskrzeli jest zaprzestanie palenia tytoniu. Stosowane w POChP leczenie farmakologiczne ma charakter objawowy, mający na celu zmniejszenie duszności, poprawę tolerancji wysiłku, zapobieganie występowaniu zaostrzeń i powikłań choroby oraz poprawę jakości życia chorego. Podstawowymi lekami stosowanymi w leczeniu POChP są leki rozszerzające oskrzela: cholinolityki, sympatykomimetyki i pochodne metyloksantyn. W określonych sytuacjach stosuje się także kortykosteroidy wziewne, a w okresach zaostrzeń choroby antybiotyki i kortykosteroidy doustne. W bardziej zaawanoswanych stadiach POChP metodami terapeutycznymi są także rehabilitacja oddechowa, przewlekłe leczenie tlenem i niekiedy zabiegi operacyjne
Pamiętajmy: POChP nie jest chorobą egzotyczną, dotyczy około 15% dorosłej populacji Polaków; regularne badania spirometryczne pozwalają na wczesne wykrycie choroby; zaprzestanie palenia papierosów jest najskuteczniejszą metodą zahamowania jej postępu; istnieje szereg metod terapeutycznych łagodzących dolegliwości związane z POChP.
Prof. dr hab. med. Paweł Śliwiński
Badania w POChP
Spirometria jest prostym, nieinwazyjnym testem oceniającym czynność płuc. Badanie polega na wykonywaniu głębokich wdechów i wydechów poprzez ustnik aparatu pomiarowego. Nowoczesny spirometr jest przyrządem elektronicznym wyposażonym w pamięć i kalkulator. Osoba badana wykonuje kilka oddechów do aparatu, który sprawdza czy były one wykonane prawidłowo oraz oblicza stosunek zmierzonych pojemności płuc i szybkości wydechu do należnych dla wieku, płci i wzrostu norm. Badanie można wykonać ambulatoryjnie w ciągu kilku minut.
Spirometria jest słowem pochodzenia łacińskiego (łac. spiro – oddycham). Podczas badania spirometrycznego mierzy się kilka różnych wielkości, z których najważniejsze to pojemność płuc, czyli objętość powietrza jaką można nabrać podczas najgłębszego wdechu (VC), oraz maksymalna objętość powietrza jaką badany wydycha podczas pierwszej sekundy gwałtownego wydechu (FEV1).
Na podstawie tych dwóch wielkości, a także ich stosunku, wnioskuje się, czy pojemność płuc jest taka jakiej się można spodziewać w danym wieku, czy lepsza – tak się dzieje na przykład u osób uprawiających sport. Badanie spirometryczne może także wykazać, że rezerwy płucne są mniejsze niż spodziewane. Inaczej mówiąc płuca są starsze niż wiek kalendarzowy.
Główną przyczyną przedwczesnego starzenia się płuc jest dym tytoniowy, dlatego każdy palący papierosy powinien wykonać badanie spirometryczne. Nieprawidłowy wynik spirometrii powinien stanowić szczególną motywację do zaprzestania palenia – jeżeli pali się nadal, nieuniknione jest rozwinięcie się ciężkiej postaci POChP. Oznacza to bardzo dokuczliwą duszność, nawet podczas niewielkiego wysiłku, i przedwczesną śmierć.
Gazometria jest inwazyjnym, ale prostym badaniem pozwalającym na określenie ciśnień parcjalnych tlenu i dwutlenku węgla we krwi. W organizmie tlen jest transportowany po przyłączeniu do hemoglobiny, ale także pozostaje we krwi w postaci niezwiązanych, rozpuszczonych cząsteczek; podobnie dzieje się z dwutlenkiem węgla. Ciśnienia, jakie wywierają te rozpuszczone cząsteczki, pozostające w równowadze z krwią, nazywane są ciśnieniami parcjalnymi i oznaczane odpowiednio symbolami pO2 i pCO2. Badanie gazometryczne pozwala również na określenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, która jest bardzo ściśle związana z równowagą gazową.
U osoby zdrowej rozdzielenie wdychanego powietrza i przepływającej krwi jest w całych płucach równomierne. U osoby z POChP zmiany takie jak rozedma i zwężenie oskrzeli oraz towarzyszące im zwężenie naczyń płucnych prowadzą do nierównomiernego rozdziału i w konsekwencji do zaburzeń wymiany gazowej. Dołącza się do tego pogarszająca się czynność serca jako pompy, dając w efekcie spadek ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi. Pacjent z ciężką postacią POChP nie jest również w stanie usunąć z organizmu nadmiaru tworzącego się dwutlenku węgla, co prowadzi do jego retencji (zatrzymywania) i wzrostu jego ciśnienia parcjalnego. To z kolei zaburza delikatną równowagę kwasowo-zasadową organizmu, prowadząc do kwasicy.
Badanie gazometryczne jest więc metodą określenia stopnia zaopatrzenia tkanek w tlen i usuwania z nich dwutlenku węgla. Jest podstawowowym badaniem w rozpoznaniu niewydolności oddychania i ustaleniu wskazań do domowego leczenia tlenem.
Krew do badania pobiera się poprzez nakłucie tętnicy np. promieniowej albo udowej (gazometria tętnicza) albo płatka ucha czy opuszki palca (gazometria krwi arterializowanej kapilarnej). Płatek ucha smaruje się maścią rozgrzewającą, aby wywołać rozszerzenie drobnych naczyń skórnych i napływ do nich krwi, a krew pobiera do wąskiej rurki i natychmiast dostarcza do laboratorium. Ta metoda jest bardzo dobra do rutynowych badań u chorych na POChP. W razie wątpliwości, u pacjentów hospitalizowanych oraz pacjentów oddziałów intensywnej opieki wykonuje się nakłucie tętnicy.
